Betekenis van de wolf voor ons natuurlijk erfgoed

Erwin van Maanen geeft mede namens de Rewilding Foundation op 22 april een lezing op de Dag van de milieufilosofie getiteld Betekenis van de wolf voor ons en ons natuurlijk erfgoed. Deze dag wordt gehouden op de Universiteit van Utrecht. → Meer info over het programma en aanmelding.

Terugkeer van de wolf

Na langdurige afwezigheid door vervolging, maakt de wolf momenteel op veel plaatsen binnen zijn verspreidingsgebied in het noordelijk halfrond een comeback met allerlei gevolgen. In Noord-Amerika, bijvoorbeeld, heeft divers wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat de terugkeer van de wolf in Yellowstone National Park tot significante verrijking van landschappelijke en biologische diversiteit met meer balans in ecologische processen, en dus herstel van ‘wildernis’ leidt. De wolf als groot roofdier heeft een disproportioneel positief doorwerkende rol als sleutelsoort of top-down regulator in vooral natuurlijke ecosystemen. Het verlies van zulke soorten kan leiden tot cascade effecten in negatieve zin of verstarring van de natuur. De terugkeer van de wolf in Yellowstone heeft ook geleid tot economische impulsen in de regio, door een sterke toename van ecotoerisme die in hoge mate wolf-gericht is. Wolven breiden zich thans over enorme afstanden verder uit naar andere delen van de U.S., waar jarenlang een zerotolerance beleid voor de wolf van kracht was. Dit valt helaas lang niet bij iedereen in goede aarde. Er zijn felle voor- en tegenstanders met hardnekkige progressieve en conservatieve tegenstellingen, gevoed door zowel rationele als redeloze argumenten.

Vanuit een fabelachtig verleden zijn veel misvattingen over de wolf ontstaan, die tegenwoordig nog steeds in de psyche van veel mensen genesteld zijn. (oude gravure uit Frankrijk)

Echter, in Oost-Europa met nog steeds veel natuurareaal ten opzichte van West- en Zuid-Europa, is de wolf al sinds mensenheugenis een tamelijk geaccepteerd onderdeel van min of meer natuurlijke ecosystemen, weliswaar vaak als jachtdier. Ook daar is sprake van een toename in wolvenpopulaties, die de terugkeer van de soort naar het westen toe aandrijven. Hoewel fysiek lang in onze westerse cultuur weggeweest, leefde de wolf voort in de diepere lagen van het menselijk bewustzijn; vooral archetypisch en folkloristisch geëtaleerd als een gevaarlijk, boosaardig en sluw dier in sprookjes als Roodkapje en als koelbloedige schapenrover. Deze diepgewortelde sentimenten en misvattingen beïnvloeden tegenwoordig nog steeds de wolvendiscussie.

Wolven zijn in aantocht vanuit Duitsland. De hamvraag is of ze zich nog duurzaam en in vreedzame relatie met de mens in ons ‘drukke’ land zullen of kunnen vestigen. (foto: Edo van Uchelen).

Aan onze grens

Nu de wolf bijna vanuit een min of meer stabiele populatie in Duitsland aan onze grenzen staat (→ eerste wolf in Nederland?), dringt zich de vraag op wat de wolf wezenlijk betekent voor onze cultuur en ons natuurlijk erfgoed? Met andere woorden, hoe kunnen we de wolf in ons dicht bevolkte en technocratische land gemotiveerd accepteren voor wat de wolf is en doet, en accommoderen als vitaal component van meer natuurlijke ecosystemen met onder meer voldoende rust en ruimte? De wolf is een adaptief dier, maar ook onderhevig aan harde ecologische randvoorwaarden voor een duurzame en stabiele wolvenpopulatie, wat ook in hoge mate bijdraagt aan een vreedzame relatie met de mens. Ongetwijfeld zullen er bij binnenkomst van de eerste wolven conflicten of problemen in de relatie wolven en mensen gaan optreden, die de overleving en vestiging van de wolf bepalen en gemoederen zullen doen oplaaien.

De wolf als interactieve sleutelsoort in het onderhouden en verrijken van (lees ook evolutionaire druk uitoefenen op) ecosystemen.

De wolf daagt ons uit

De wolf daagt ons sterk uit voor een nieuwe visie op natuur(kwaliteit) en stimuleert een hernieuwde bespiegeling op onze huidige omgang en inzet voor natuur. Of willen we als moderne samenleving met veel verwijdering en ontkrachting van de natuur nog wel wolven in ons midden hebben? Met een meerderheid van voorstanders dient er veel meer uit de kast te worden gehaald om onze natuur van een verstarde of aan banden gelegde toestand naar een meer dynamische en natuurlijke toestand te transformeren, gericht op herstel van volwaardige(r) voedselketens. Hierbij rijst ook de vraag of dat nog wel mogelijk is? Onze huidige ‘ecosystemen’ zijn wat dat betreft behoorlijk scheef gegroeid, kleinschalig en ‘kunstmatig’, met een hoog gebrek aan natuurlijke vitaliteit en met veel menselijk of economisch medegebruik.

Ambassadeur voor nieuwe natuur

De wolf is – net als thans in Noord Amerika – dus ook van beduidende betekenis als ambassadeur(soort) voor het nieuwe principe van rewilding door herstel met nieuwe ‘wildernis’. De verwerkelijking van deze opkomende beweging – die voor een groot deel gebaseerd is op de deep ecology (ecosofie) beweging – of ecologisering van onze samenleving, appelleert sterk aan bezinning op onze huidige omgang met natuur in het licht van de positionering van de mensheid in de natuur en onze verantwoordelijke rol als ecologische rentmeester. Dit vraagt echter wel om een sterke visie en brede maatschappelijke draagkracht.

De wolf daagt ons uit voor een diepgaande bespiegeling over onze omgang met natuur en de betekenis van daadwerkelijk natuurlijke en van oorsprong goed functionerende ecosystemen. (foto: ICAS).

Lezing van EcoNatura over de wolf

Deze lezing gaat binnen het boven geschetste kader in op de uitdagingen en verwachtingen die de mogelijke komst van wolven naar Nederland brengt, en biedt wellicht inzichten in de benodigde verandering in ons collectieve denken over de rol van de wolf voor verrijking (c.q. → rewilding) van ons natuurlijk erfgoed.